อรรถกถาสูตรที่ 5

ในสูตรที่ 5 มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :- บทว่า อิตฺถิโผฏฺฐพฺโพ
ความว่า สัมผัสกายของหญิง สัมผัสแม้ของผ้า เครื่องประดับ และ
ระเบียบดอกไม้เป็นต้น ที่อยู่กับตัวหญิง พึงทราบว่าโผฏฐัพพะหญิง
ทั้งนั้น. ก็ผัสสะ ทั้งหมดนั้น ย่อมครอบงำจิตของบุรุษตั้งอยู่ เหมือน
ผัสสะที่เป็นวิสภาคารมณ์ (อารมณ์ที่เป็นข้าศึก) ของภิกษุหนุ่มผู้
กำลังสาธยายเป็นคณะอยู่ที่ลานแห่งมหาเจดีย์.

ดังนั้น พระศาสดา จึงถือเอาอารมณ์มีรูปารมณ์เป็นต้นอย่าง
หนึ่ง ด้วยอำนาจแห่งอาสยะ (อัธยาศัย) และอนุสัย (กิเลศที่นอนเนื่อง
ในสันดาน) ของสัตว์ทั้งหลาย จึงตรัสว่า เรามองไม่เห็น อารมณ์อื่นเช่นนี้.
เหมือนอย่างว่า รูปหญิงย่อมเข้าถึงจิตตุปบาทของบุรุษผู้หนักในรูป
ย่อมพัวพัน ให้เมา ให้มัวเมา ให้หลง ให้ลุ่มหลง ฉันใด เสียงเป็นต้น
ที่เหลือ หาเป็นฉันนั้นไม่. อนึ่ง เสียงเป็นต้น ย่อมเข้าถึงจิตตุปบาทของ
บุรุษผู้หนักในเสียงเป็นต้น ฉันใด¹ อารมณ์มีรูปเป็นต้นหาเป็นฉันนั้นไม่
เพราะบรรดาอารมณ์มีรูปารมณ์เป็นต้น อารมณ์เดียวเท่านั้น ย่อม
ครอบงำจิตของบุรุษบางคน. สำหรับบุรุษบางคน 2 อารมณ์บ้าง
3 อารมณ์บ้าง 4 อารมณ์บ้าง 5 อารมณ์บ้าง ครอบงำจิต. ดังนั้น

1. ปาฐะว่า ตถา เสสา สทฺทาทโย ฯ ยถา จ สทฺทาทิครุกานํ สทฺทาทโย ตถา รูปาทีนิ
อารมฺมณหิ พม่าเป็น น ตถา เสสา สทฺทาทโย. ยถา จ สทฺทาทิครุกานํ สทฺทาทโย, น ตถา
รูปาทีนิ อารมฺมณานิ. แปลตามพม่า